جهان خاكي و محيط پيرامون آن، متاثر و آسيب ديده از تعرض
بشر خاكي است و گاه عكسالعملهاي پيشبيني نشدهاي را از
خود نشان ميدهد. از اين روي در چند دهه اخير بسياري از
دولتمردان، متخصصان و كارشناسان در انديشه و تلاشي گسترده
به حفاظت از اين زيستگاه و محيط پيرامون آن همت گمارده و
با بهرهگيري از مقررات و الزامات قانوني سعي شده تا زندگي
بشر امروز و آيندگان حتيالامكان از خطرهاي جدي محيطي مصون
نگه داشته شود.
بشر خاكي در واقع آسايش، پيشرفت و رفاه خود را در كنار
خلاقيتهاي ذهني خدادادي و تلاش بيوقفه خود، مديون
نعمتهاي خدادادي نهفته در دل زمين خاكي، آب و محيط اطراف
آن است و به عبارت ديگر اوست كه مواد و انرژي مورد استفاده
براي زندگي بهتر خود را از دل آن خارج مينمايد و با
بهرهگيري از خلاقيت، دانش و تجهيزات مدرن حاصل انديشه و
ساخته دستان خود و در طي فرايندها، بر آنها ارزش افزوده
نهاده و به مواد اوليه، محصولات نيمهساخته و تمامشده
قابل مصرف يا خدمات تبديل و مورد استفاده قرار ميدهد در
حالي كه در طي اين فرايندها و پس از مصرف محصول يا خدمت،
باقيمانده نامناسب و اكثرا مضر آن را مجددا بر دل همان آب،
خاك و هوايي وارد مينمايد كه از آنها بهرهها گرفته و
زندگي خود را مديون آنهاست.
امروزه بسياري از دولتهاي آگاه و همچنين خريداران عمده و
داراي بينش در كنار حصول اطمينان از دوام، ايمني، قابليت
اعتماد و تحويل به موقع، نه تنها تضمين براي كيفيت محصول و
آنهم از طريق ارايه گواهينامههاي معتبر ملي و بينالمللي
را طلب ميكنند، بلكه ميخواهند اعتماد داشته باشند كه
تاثيرات محصول و فرايند توليد، عرضه و مصرف بر محيط زيست
شناسايي شده و تحت كنترل است و بتدريج ميرود كه
تاييديههاي معتبر ملي و بينالمللي در زمينه انطباق
فعاليتها و عملكردهاي سازمان با استانداردهاي مديريت زيست
محيطي را نيز طلب كنند.
بايد به خاطر داشت كه محيط زيست و ضرورت حفاظت مطلوب و
گسترده از آن ديگر نميتواند وابسته به سليقه كشورها باشد،
بلكه اهميت و ضرورت توجه به آن از مرزهاي هر كشور فراتر
رفته و به يك موضوع مهم بينالمللي مبدل شده و دايما نيز
بر نظارتهاي جدي و بدون تعارف ملي و بينالمللي افزوده
افزوده ميشود. به عبارت ديگر توسعه صنعتي بدون در نظر
گرفتن تاثيرات زيست محيطي آن، در واقع فعاليتي مردود
شناخته ميشود و آنچه كه در حال حاضر مورد پذيرش است،
توسعه پايدار (Sustainable
development)
يا همان توسعهاي است كه در آن ضرورت حفاظت از طبيعت و
محيط زيست، به صورت يك اصل اساسي مورد توجه قرار گرفته
باشد و اين موضوع در زمره موضوعات با اهميتي است كه مديران
و كاركنان لايق و آينده نگر صنايع توليدي و خدماتي كشورمان
بايستي به خوبي به آن توجه داشته باشند.
آنچه كه محرز است، اين است كه در آيندهاي نه چندان دور،
فقط سازمانهايي ميتوانند فعال باقي بمانند كه در
هزينههاي جاري خود كاهش، در قيمت تمام شده محصول ثبات، در
كيفيت بهبود مستمر و بر حفاظت از محيط زيست توجه داشته
باشند.
رييس سازمان بينالمللي استاندارد
اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي
ايران
در جمهوري اسلامي ايران، حفاظت از
محيط زيست كه نسل امروز و نسلهاي بعدي بايد در آن حيات
اجتماعي روبه رشدي داشته باشند، وظيفه عمومي تلقي ميگردد.
از اين رو فعاليتهاي اقتصادي و غير آن كه با آلودگي محيط
زيست يا تخريب غير قابل جبران آن ملازمه پبدا كند، ممنوع
است.
چگونگي شكلگيري استانداردهاي سري ايزو 14000
توجه به محيط زيست (آب، هوا، خاك) از سه يا چهار دهه قبل
به صورت جدي مدنظر قرار گرفت و از همان زمان تعدادي از
مديران، متخصصان و كارشناسان صنايع داوطلبانه به كنترل
تاثيرات فرايندها و محصولات توليدي خود بر محيط زيست همت
گاردند و به تدريج نيز سازمانهاي ملي و بينالمللي با
تعيين ضوابط، مقررات و قوانين جهت حفاظت از محيط زيست به
كمك آنان آمدند و در واقع حفاظت از زيستگاه بشر اهميت
ويژهاي يافت. در سال 1992 و در كنفرانس ريودوژانيرو،
شوراي
BCSD
(Business
Council for Sustainable Development)
بر اين نكته تاكيد كرد كه سازمانهاي توليدي و خدماتي
بايستي فعاليتها و عملكردهاي خود و تاثير آنها را بر محيط
زيست مورد توجه قرار داده و تحت كنترل بگيرند. در همين سال
از سازمان بينالمللي استاندارد (ISO)
درخواست گرديد در جهت تدوين استانداردهاي مديريت
زيستمحيطي فعاليت گستردهتري را انجام دهد و بر پايه اين
درخواست، سازمان بينالمللي استاندارد يك گروه مشورتي با
عنوان
SAGE
(Strategic
Advidory Group on Enviromental)
متشكل از نمايندگان بيست كشور جهان، 11 سازمان بينالمللي
و بيش از 100 متخصص مديريت زيست تشكيل داد و به بررسي
موارد زير پرداخت:
-
تشويق سازمانها در جهت ايجاد يك رويكرد عمومي در
زمينه مديريت زيست محيطي
-
تقويت قابليت سازمانها جهت بهبود طرق اندازهگيري
عملكرد زيستمحيطي و پيشگيري از آلودگي
-
بهبود بخشيدن به مبادلات تجاري در سطح بينالمللي و
حذف موانع تجاري از طريق ايجاد استانداردهايي جهت
ارزيابي عملكرد زيستمحيطي سازمانها
-
پيشبيني مشكلاتي كه تدوين استانداردهاي بينالمللي
مديريت زيستمحيطي ميتواند ايجاد نمايد.
نتايج اين بررسي ضرورت تدوين استانداردهاي بينالمللي را
نمايان ساخت. سازمان بينالمللي استاندارد در سال 1993، يك
كميته فني تحت عنوان مديريت زيست محيطي (ISO/TC
207)
تشكيل داد تا تدوين استانداردهاي مديريت زيست محيطي را
آغاز نمايد و بر اين پايه در اگوست سال 1996 مجموعهاي
مشتمل بر شش استاندارد از سري ايزو 14000، پس از بحث و
بررسيهاي علمي گسترده انتشار يافت و استانداردهاي ديگري
نيز تحت بررسي قرار دارد كه پس از انجام كارهاي كارشناسي و
كسب تاييديههاي لازم از كشورهاي عضو سازمان بينالمللي
استاندارد، منتشر خواهند شد.
مديريت كيفيت و مديريت زيست محيطي
امروزه و در سطح جهان، سازمانهاي پويا و علاقهمند به
استمرار فعاليت و حضور موفق و مستمر در بازار نميتوانند
مديريت كيفيت و يا بر عكس و همچنين در بسياري از كشورها
اين دو را از "بهداشت و ايمني كار" جدا كنند. لذا در سطح
بينالمللي اين تمايل وجود دارد كه اين موارد را به بخش يا
يخشهاي خاصي واگذار نمايند تا بتوان از مميزيهاي مكرر و
صرف هزينههاي چند باره جلوگيري كرد. در حال حاضر
كميتههاي فني مديريت كيفيت (ISO/TC
176)
و مديريت زيست محيطي (ISO/TC
207)
با كميته ارزيابي انطباق (CASCOO)
سازمان بينالمللي استاندارد در حال همكاري هستند تا
بتوانند استانداردهاي سري ايزو 9000 و سري ايزو 14000 كه
داراي تشابهات نسبتا زيادي هستند بيشتر به يكديگر نزديك
كنند زيرا سازمانهاي داراي گواهينامه ايزو 9002 يا 9001،
آمادگي مناسبي براي دريافت گواهينامه ايزو 14001 را دارا
هستند. هر دو سري استاندارد در واقع استانداردهاي مديريتي
هستند و ميخواهند الگويي از سيستم مديريت ارايه دهند كه
در آن هم كيفيت و هم محيط زيست عميقا و به صورت گسترده مد
نظر قرار گيرد. بر طبق آمار (مرداد ماه 1376) در سراسر
جهان نزديك به هفتصد گواهينامه ايزو 14001 صادر شده است
ولي پيشبيني ميشود توجه به اين استانداردها و بهكارگيري
آنها، همانند استانداردهاي سري ايزو 9000، روز به روز در
بين سازمانهاي داراي مديران و كاركنان مسوول و آيندهنگر
گسترش يابد. تعداد گواهينامههاي صادره در مورد
استانداردهاي سري ايزو 9000 در سراسر جهان (آذر ماه 1376)
نزديك به 182000 و در جمهوري اسلامي ايران 130 (داراي
شماره ثبت ملي) ميباشد. در زمستان سال 76 دو سازمان
ايراني موفق به دريافت گواهينامه انطباق با نيازمنديهاي
استاندارد ايزو 14001 شدند كه اين موفقيت ميتواند آغازي
ديگر جهت گسترش تلاشها در اين زمينه در بين ساير مديران و
كاركنان سازمانهاي آگاه و مسوول كشورمان باشد.
ساير استانداردهاي بينالمللي مرتبط به محيط زيست
سازمان بينالمللي استاندارد در بيست سال اخير نزديك به
چهارصد استاندارد رابط با جنبههاي مختلف محيط زيست از
جمله كيفيت هوا، آب، خاك و دودهاي خارجشده از اگزوز
اتومبيلها، برچسبگذاري، ارزيابي مراحل عمر و همچنين
استانداردهايي براي يكسان نمودن روشهاي آزمون در اين
زمينهها با اين هدف كه بتوان از آنها جهت سنجش و ارزيابي
يكسان در سراسر جهان استفاده كرد، تدوين و منتشر
نمودهاست. استفاده از اين استانداردها و همچنين
استانداردهاي رسمي كشورها در رابطه با محيط زيست از سوي
متخصصان توصيه ميشود. براي اين منظور ميتوان به مركز
اسناد موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مراجعه كرد. |